Niedojrzałość układu pokarmowego u noworodka – przyczyny i objawy

Spis treści:

1. Czym jest niedojrzałość układu pokarmowego u noworodka?
2. Niedojrzałość układu pokarmowego – objawy
   1. Regurgitacje
   2. Kolki jelitowe (niemowlęce)
   3. Dyschezja niemowląt
   4. Zaparcie stolca
3. Jak rozwija się przewód pokarmowy u dzieci?
4. Objawy niedojrzałości układu pokarmowego – kiedy miną?
5. Wsparcie dla rodziców karmiących niemowlęta z niedojrzałością układu pokarmowego
6. Niedojrzałość przewodu pokarmowego u noworodka – podsumowanie

Czym jest niedojrzałość układu pokarmowego u noworodka?

Układ pokarmowy w pierwszych tygodniach życia dziecka podlega nieustannemu dojrzewaniu. Istnieją znaczące różnice funkcjonalne między przewodem pokarmowym noworodków a dzieci starszych. W tym czasie, jak i w okresie niemowlęcym, wszystkie składowe układu pokarmowego rozwijają się, tworząc złożone relacje między sobą. Jest to jednocześnie kluczowy etap w kształtowaniu wielu schorzeń gastroenterologicznych u niemowląt. Zaleca się, aby nie przerywać w tym czasie karmienia piersią.

Niedojrzałość układu pokarmowego – objawy

W prawidłowym procesie kształtowania przewodu pokarmowego u niemowląt mogą pojawić się różne dolegliwości, zwykle wynikające z zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, alergii na białko mleka krowiego czy choroby refluksowej przełyku. Niedojrzały przewód pokarmowy może stwarzać podłoże do ich występowania bez uchwytnej przyczyny organicznej. Mają one jednak charakter przemijający, co wynika z postępującego dojrzewania przewodu pokarmowego.

Jakie objawy mogą wynikać z niewykształconego w pełni układu pokarmowego? Są to najczęściej:

• regurgitacje,
• kolki jelitowe (niemowlęce),
• dyschezja niemowląt,
• zaparcie stolca.

Regurgitacje

Regurgitacje będące mimowolnym cofaniem się zawartości żołądka do jamy ustnej i/lub nosa często w praktyce określane są mianem „refluksu żołądkowo-przełykowego”. Kluczowym czynnikiem mającym wpływ na ulewanie u niemowląt jest niewykształcona w pełni bariera antyrefluksowa. Zmniejszone napięcie dolnego zwieracza przełyku sprzyja typowym dla wieku niemowlęcego regurgitacjom i ulewaniu. Według badań dopiero w 5-7 tygodniu życia mechanizm ten zaczyna prawidłowo funkcjonować. 

Problem regurgitacji dotyczy nawet 67% niemowląt do 4. miesiąca życia i najczęściej nie stwarza konieczności interwencji terapeutycznej. W przypadku potrzeby podjęcia leczenia rekomenduje się głównie preparaty zagęszczające bądź antyrefluksowe mieszanki modyfikowane, a także leczenie ułożeniowe. 

Kolki jelitowe (niemowlęce)

Kolki będące przedłużającym się i trudnym do opanowania płaczem bez uchwytnej przyczyny są spowodowane niewykształconym w pełni układem odpornościowym jelit i przewodem pokarmowym. Są one również efektem niewłaściwej sekrecji enterohormonów i enzymów trawiennych oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu błony śluzowej jelit. Istotną rolę odgrywa również nasilone wydzielanie motyliny przez niewykształcony w pełni układ APUD w ścianie jelita.

Wskazuje się, że symptomy kolki jelitowej mogą również stanowić u niektórych dzieci manifestację alergii na białka mleka krowiego. Warto również zwrócić uwagę, że problem ten występuje niezależnie od sposobu karmienia – kolki stwierdza się zarówno w przypadku żywienia sztucznego, jak i naturalnego. W co najmniej 90% przypadków dolegliwość ta praktycznie nie podlega leczeniu. Powinna natomiast opierać się na wsparciu rodziców w przetrwaniu tego trudnego okresu w rozwoju ich dziecka.

Dyschezja niemowląt

Wskazuje się, że przyczyną występowania dyschezji jest najprawdopodobniej brak koordynacji pomiędzy mięśniami dna miednicy a tłoczni brzusznej. Objawy tej dolegliwości, czyli defekacja poprzedzona gwałtownym krzykiem i płaczem jest efektem podwyższonego ciśnienia śródbrzusznego, a kolejno – relaksacją mięśni dna miednicy (na skutek płaczu).

Symptomy dyschezji ujawniają się kilka razy dziennie i zazwyczaj utrzymują się przez 10-20 minut. Problem ten w większości przypadków ustępuje samoistnie wraz z rozwojem dziecka po 3-4 tygodniach. Wynika to z kształtowania koordynacji mięśni wraz z zamknięciem głośni, wspomagając tym samym wzrost ciśnienia śródbrzusznego.

Zaparcie stolca

Przypuszcza się, że głównym czynnikiem zaparcia czynnościowego wśród dzieci jest wstrzymywanie defekacji, co może wynikać z obawy przed nieprzyjemnymi odczuciami. Zazwyczaj dolegliwość ta objawia się bólem podczas defekacji, a także oddawaniem twardych stolców.

Najistotniejszym schorzeniem branym pod uwagę w diagnostyce różnicowej zaparcia czynnościowego wśród niemowląt i małych dzieci jest choroba Hirschsprunga. W poszukiwaniu przyczyny należy również uwzględnić rozpoznanie alergii na białka mleka krowiego (ABMK). Warto także zwrócić uwagę, że niemowlęta karmione piersią są w mniejszym stopniu narażone na zaparcia. Może mieć to związek z występowaniem oligosacharydów w mleku matki, które zmniejszają twardość stolca i zwiększają częstotliwość wypróżnień.

Jak rozwija się przewód pokarmowy u dzieci?

Kształtowanie przewodu pokarmowego dziecka rozpoczyna się już w organizmie matki na wczesnym etapie rozwoju prenatalnego. Drugi i trzeci trymestr ciąży ma szczególnie istotne znaczenie w jego anatomicznym i funkcjonalnym dojrzewaniu. To również ważny okres w rozwoju funkcji trawiennej.

Przewód pokarmowy bezpośrednio po narodzinach podlega wyraźnej ewolucji. W tym czasie zachodzą zmiany morfologiczne oraz funkcjonalne dojrzewanie. Donoszony noworodek ma niedostatecznie wykształconą zewnątrzwydzielniczą funkcję trzustki, co jest silnie skorelowane z procesem trawienia węglowodanów, białek i lipidów. Funkcja trawienna jest w znacznym stopniu uzależniona od aktywności enzymów trzustkowych, których wartości docelowe osiąga się wraz z wiekiem. Ewolucja przewodu pokarmowego niemowlęcia to również ciągły rozwój mikrobiomu jelitowego, na który wpływ ma m.in. sposób karmienia. Wskazuje się, że wzrost pożądanych szczepów bakterii wspiera każde karmienie naturalne, ze względu na występowanie oligosacharydów w mleku matki.

Jelito należy do najbardziej skomplikowanych narządów w organizmie człowieka. Warto zauważyć, że w 5. tygodniu ciąży jego długość wynosi ok. 50 cm, natomiast w ostatnich tygodniach zwiększa się dwukrotnie. W pierwszych tygodniach życia dziecka jelito osiąga aż 200 cm długości. Układ nerwowy jelita (ENS) zaczyna kształtować się już w 5 tygodniu życia płodowego. Do zaburzeń tego procesu mogą przyczyniać się zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. Może mieć to wpływ na niewłaściwe funkcje neuromotoryczne. Kliniczne symptomy tych zaburzeń to m.in. neuronalna dysplazja jelitowa czy choroba Hirschsprunga. Schorzenia te ujawniają się już w okresie noworodkowym w postaci zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego (np. oznaki niedrożności czy opóźnione oddanie smółki).

Motoryka dolnego, jak i górnego odcinka przewodu pokarmowego ulega w tym czasie nieustannym zmianom. Jednym z najbardziej skomplikowanych czuciowo i motorycznie procesów jest doustna podaż pokarmu, do której niezbędna jest koordynacja odruchów ssania i połykania, a także czynności oddechowej. Odruchy ssania i połykania, które wykształcają się ok. 34. tygodnia życia płodowego, pozwalają na przyjmowanie pożywienia po narodzinach. Właściwa integracja oraz koordynacja motoryki w obszarze poszczególnych pięter przewodu pokarmowego rozwija się w pierwszych miesiącach życia. Kształtowanie motoryki żołądka pobudzane jest poprzez żywienie doustne – bez względu na to, czy jest to mleko kobiece, czy mieszanka. 

Objawy niedojrzałości układu pokarmowego – kiedy miną?

Funkcje układu pokarmowego podlegają ciągłemu rozwojowi i doskonaleniu w ciągu 1. r.ż. dziecka. Większość elementów aparatu enzymatycznego osiąga w tym czasie swoje pełne zdolności. W pierwszym roku życia dziecka kształtują się mechanizmy odpowiedzialne za perystaltykę przewodu pokarmowego, umożliwiając zmianę diety z płynnej na stałą. Pokarm znacząco stymuluje ten proces, stąd odpowiednie żywienie niemowląt dopasowane do ich możliwości i potrzeb jest szczególnie ważne. Warto również zwrócić uwagę, że u dzieci urodzonych przedwcześnie obserwuje się dodatkowo obniżoną aktywność laktazy, a także niewykształcony w pełni wzorzec motoryki przewodu pokarmowego, co może stanowić duże wyzwanie w karmieniu. Ma to częściowo związek z podwyższoną częstością nietolerancji pokarmowej, zaparć czy refluksu żołądkowo-przełykowego wśród wcześniaków.

Wsparcie dla rodziców karmiących niemowlęta z niedojrzałością układu pokarmowego

Dolegliwości związane z kształtowaniem przewodu pokarmowego często wywołują obawy i niepokój wśród rodziców. Choć stanowią element fizjologii, ich występowanie niejednokrotnie prowadzi do konsultacji lekarskiej.

Bardzo ważną kwestią przy schorzeniach gastroenterologicznych jest określenie, czy dany symptom rzeczywiście jest elementem fizjologicznej niedojrzałości przewodu pokarmowego niemowląt. Narracja rodziców, często pod wpływem emocji, może utrudniać ocenę objawów. W efekcie może mieć to wpływ na realizację zbędnych badań czy farmakoterapii. Szczególnie ważne w tym okresie jest wsparcie i uspokojenie rodziców, a także uświadomienie o braku nieprawidłowości w rozwoju ich dziecka. Warto również zapewnić pomoc w zaakceptowaniu występujących dolegliwości. 

Niedojrzałość przewodu pokarmowego u noworodka – podsumowanie

Mimo że układ pokarmowy noworodka, jak i niemowlęcia spełnia co prawda wszystkie podstawowe funkcje, dojrzałość czynnościowa u poszczególnych dzieci może być zróżnicowana w czasie. Funkcje układu pokarmowego podlegają ciągłemu kształtowaniu i doskonaleniu w ciągu pierwszego roku życia dziecka, tworząc złożone relacje między sobą. Aktywność i ilość wydzielanych enzymów trawiennych podlega dojrzewaniu i osiąga poziom dorosłych w miarę upływu czasu. Niedojrzały przewód pokarmowy może jednak stwarzać podłoże do występowania dolegliwości przewodu pokarmowego, takich jak dyschezja czy kolki, wywołując niepokój wśród rodziców. Obniżone napięcie dolnego zwieracza przełyku sprzyja typowym dla wieku niemowlęcego regurgitacjom i ulewaniu. W związku z tym bardzo ważne jest w tym czasie wsparcie rodziców w zaakceptowaniu występujących dolegliwości będących elementem fizjologii dziecka.