Zaparcia u niemowlaka

Spis treści:

1. Czym są zaparcia u niemowlaka?
2. Jak wcześnie mogą pojawić się zaparcia u niemowląt?
3. Zaparcie u dziecka a dyschezja
4. Zaparcia u niemowląt - objawy
5. Przyczyny zaparć u niemowląt
6. Kiedy diagnozować zaparcia u niemowlaka?
7. Zaparcie u dziecka - jak diagnozować?
8. Sposób żywienia a zaparcia u niemowlaka
   1. Zaparcia u niemowląt karmionych wyłącznie mlekiem modyfikowanym
   2. Zaparcia u niemowląt - mieszanki typu comfort
9. Zaparcia u niemowląt w okresie rozszerzania diety
10. Co na zaparcia u niemowlaka?

Czym są zaparcia u niemowlaka?

Jako zaparcia rozumie się wydłużenie przerw między kolejnymi wypróżnieniami lub zmianę jakości wypróżnień na stolce twarde, które są oddawane z wysiłkiem.  

Jak wcześnie mogą pojawić się zaparcia u niemowląt?

Uważa się, że nawet u 17% do 40% dzieci, objawy zaparcia pojawiają się już w 1. r.ż. Typowym czasem dla ich wystąpienia są w szczególności okresy związane ze zmianą diety dziecka, tj.  przejście z karmienia piersią na karmienie mieszanką mleczną lub mlekiem krowim oraz okres rozszerzania diety o pokarmy stałe.

Zaparcie u dziecka a dyschezja

W pierwszych miesiącach życia faktyczne objawy zaparcia u niemowlaka należy różnicować z dyschezją niemowlęcą. Klasycznie objawia się ona niepokojem, płaczem, a nawet krzykiem dziecka, które poprzedza oddanie prawidłowego, miękkiego stolca. Nie towarzyszą im zaburzenia rozwoju ani odchylenia w badaniu fizykalnym. Objawy trwają zwykle do 20 minut i mogą powtarzać się nawet kilka razy na dobę. Są one konsekwencją braku koordynacji między niezbędnym dla aktu defekacji uruchomieniem tłoczni brzusznej a relaksacją mięśni dna miednicy. Zwykle ustępują spontanicznie w ciągu pierwszych tygodni życia niemowlęcia.

Zaparcia u niemowląt – objawy

Poza zmianą rytmu i konsystencji wypróżnień, objawami zaparcia mogą być także wzdęcia, bóle brzucha, drażliwość, nudności/wymioty, niepokój, zmniejszone łaknienie, małe przyrosty masy ciała, świeża krew na stolcu czy szczelinie odbytu. Dolegliwości mogą występować cyklicznie i zmniejszać się po oddaniu stolca.

Przyczyny zaparć u niemowląt

Najczęstsze przyczyny zaparć u dzieci to zaparcia czynnościowe. Dla ich rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie przynajmniej 2 z wymienionych symptomów:

• oddawanie stolca z częstością mniejszą lub równą 2 razy w tygodniu,
• objawy nasilonej retencji stolca,
• oddawanie nadmiernie twardych stolców,
• oddawanie stolców o dużej średnicy,
• obecność obfitych mas kałowych w odbytnicy (w badaniu per rectum).

Dolegliwości powinny występować przynajmniej przez miesiąc.

Niezwykle ważne jest odróżnienie zaburzeń czynnościowych od organicznych przyczyn zaparcia u niemowlaka. W pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, w tym przede wszystkim chorobę Hirschsprunga.

Do innych organicznych przyczyn zaparcia należą:

• choroby endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy, choroby przytarczyc),
• neurologiczne (wady rdzenia kręgowego, miopatie),
• anatomiczne nieprawidłowości okolicy odbytu,
• mukowiscydoza,
• celiakia,
• alergia na białko mleka krowiego.

Zobacz także:

Zapobieganie kolce niemowlęcej i jej leczenie – aktualny stan wiedzy
 

Kiedy diagnozować zaparcia u niemowlaka?

Wobec dominacji objawów o charakterze czynnościowym, kluczowym dla podjęcia decyzji o dalszej diagnostyce jest występowanie u dziecka tzw. objawów alarmowych. Zaliczamy do nich:

• opóźnione oddanie smółki w okresie noworodkowym,
• rzeczywiste zaparcie przed ukończeniem 1. m.ż. dziecka, bez objawów dyschezji,
• krew w stolcu mimo nieobecności szczeliny odbytu,
• anatomiczne objawy okolicy odbytu i okolicy lędźwiowo-krzyżowej (zagłębienie w okolicy krzyżowej, kępka włosów nad kręgosłupem, odchylenie w bok bruzdy międzypośladkowej),
• zaburzenia w zakresie odruchu nosidłowego i odruchu odbytniczego lub blizny w okolicy,
• osłabienie siły, napięcia lub odruchów w kończynach dolnych,
• zaburzenia neurorozwojowe,
• wymioty żółciowe,
• zaburzenia przyrostu masy ciała,
• nietypowe powiększenie obwodu brzucha, widoczne przez powłoki pętle jelitowe,
• oddawanie wąskich, ołówkowatych stolców,
• stany gorączkowe i inne nietypowe objawy ogólne.

Zaparcie u dziecka - jak diagnozować?

Niezwykle ważne jest prawidłowo i dokładnie przeprowadzone badanie fizykalne, które powinno obejmować ocenę okolicy odbytu i szpary pośladkowej oraz badanie per rectum.

W badaniach dodatkowych należy uwzględnić badania laboratoryjne: podstawowe badania biochemiczne, glikemię, hormony tarczycy, ocenę gospodarki wapniowo-fosforanowej, a także, w zależności od sytuacji klinicznej, serologie celiakii.

Podstawowym badaniem obrazowym jest wykonanie USG jamy brzusznej z oceną szerokości i wypełnienia bańki odbytnicy. W uzasadnionych przypadkach, diagnostykę można poszerzyć o RTG jelita grubego z kontrastem, manometrię anorektalną, rezonans magnetyczny rdzenia kręgowego z ujęciem okolicy lędźwiowo-krzyżowej, a w przypadku istotnego podejrzenia choroby Hirschsprunga – biopsję odbytnicy z badaniem histopatologicznym i histochemicznym.

Sposób żywienia a zaparcia u niemowlaka

W przypadku dzieci karmionych piersią, mleko matki sprzyja prawidłowym i częstszym wypróżnieniom (nawet do 7-10 razy/doba). Z kolei, w przypadku dzieci karmionych sztucznie, na jakość stolca wpływa skład zastosowanej mieszanki. W pierwszej kolejności pod uwagę brane jest pochodzenie i zawartość tłuszczów.

Zaparcia u niemowląt karmionych wyłącznie mlekiem modyfikowanym

W dużych, randomizowanych badaniach obserwacyjnych opisano zmniejszenie częstości wypróżnień oraz oddawanie twardszych stolców u niemowląt karmionych mieszankami zawierającymi oleinę palmową. Efekt ten wiąże się ze zmniejszoną absorpcją jelitową ww. tłuszczów i w konsekwencji z formowaniem w świetle jelita mydeł wapniowych.

Pewnym rozwiązaniem jest tu stosowanie mieszanek z ograniczoną zawartością oleju palmowego lub takich, w których został on zastąpiony kwasem palmitynowym w pozycji sn-2 (beta-palmitynianem). Jest on składnikiem tzw. mieszanek typu comfort, dodatkowo wzbogaconych o składniki pre- i/lub probiotyczne oraz opartych na częściowym hydrolizacie mleka krowiego. Zastosowanie częściowego hydrolizatu serwatki skraca czas tranzytu jelitowego, co sprzyja większej częstości wypróżnień. Białko poddane hydrolizie jest łatwiej trawione i wykazuje odmienne właściwości dla formowania skrzepu. Wpływają one m.in. na redukcję epizodów kolki jelitowej i ulewań. Za korzystny efekt w łagodzeniu objawów kolki czy zaparcia odpowiadają też zawarte w mieszance kultury bakterii probiotycznych. Spośród powyższych udokumentowane działanie posiada L. reuteri, dla którego opisano redukcję czasu płaczu u niemowląt oraz wpływ poprawę konsystencji stolca i częstości wypróżnień.

Zaparcia u niemowląt - mieszanki typu comfort

Mieszanki typu comfort od lat znajdują swoje miejsce w postępowaniu dietetycznym u niemowląt z czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego, w tym z zaparciem czynnościowym.

W przypadku podejrzenia alergii na białko mleka krowiego, postępowaniem z wyboru jest próba diagnostyczno-terapeutyczna z zastosowaniem całkowitego hydrolizatu mleka krowiego na okres 2 do 6 tygodni, z obserwacją objawów. Po tym czasie obowiązkowo należy przeprowadzić próbę prowokacji alergenowej.
Ważne jest, aby przed ewentualną zmianą dotychczasowej mieszanki ocenić sposób jej przygotowywania przez opiekuna!

Zaparcia u niemowląt w okresie rozszerzania diety

Pojawienie się zaparcia w okresie rozszerzania diety o pokarmy stałe wynika zarówno ze zmiany konsystencji spożywanych przez dziecko posiłków, jak i ich składu. Ważne jest zachowanie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego (dieta normobłonnikowa), zwrócenie uwagi na zawartość produktów pełnotłustych oraz objętość przyjmowanych przez dziecko płynów.

Co na zaparcia u niemowlaka?

Leczenie zaparć u dzieci rozpoczyna się lekami osmotycznie czynnymi. Preferowana jest podaż makrogoli, jednak w przypadku ich niedostępności lub z uwagi na rejestrację wiekową leków dopuszcza się także zastosowanie laktulozy. Stymulacja okolicy odbytu za pomocą czopków czy rurki doodbytniczej dopuszczalna jest jedynie doraźnie i nie może stanowić podstawy leczenia.

Redakcja Nestlé Baby&Me Medical