Ulewanie u dzieci: przyczyny i zapobieganie ulewaniu u noworodka i niemowlaka

Spis treści:

1. Przyczyny ulewania u noworodka i niemowlaka
   1. Niedojrzałość układu pokarmowego
   2. Alergie, technika karmienia piersią i objętość pokarmu
2. Objawy i rozpoznanie ulewania u dzieci – co warto wiedzieć?
   1. Jak odróżnić ulewanie od wymiotów i refluksu u niemowląt?
3. Jak postępować, gdy dziecko ulewa – sposoby na ulewanie u noworodków i niemowląt
   1. Edukacja rodziców: ulewanie po mleku to zjawisko fizjologiczne
   2. Ulewanie u niemowlaka a częstość, objętość i technika karmienia
   3. Zagęszczanie pokarmów, kiedy niemowlę ulewa
   4. Probiotyki a częste ulewanie u niemowlaka
4. Ulewanie u dziecka – do kiedy dziecko może ulewać?
5. Kiedy ulewanie u dzieci wymaga konsultacji z lekarzem?
   1. Objawy, które mogą być powodem do niepokoju
6. Ulewanie u dzieci – podsumowanie

Przyczyny ulewania u noworodka i niemowlaka

Regurgitacje u dzieci to zjawisko naturalne, które występuje często – może dotyczyć nawet połowy niemowląt między 3. a 4. miesiącem życia. Główną przyczyną ulewania jest niedojrzałość układu pokarmowego, który podlega ciągłemu kształtowaniu. Istnieją również inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko regurgitacji.

Niedojrzałość układu pokarmowego

Wskazuje się, że podstawową przyczyną ulewania u niemowlaka jest niedojrzałość bariery antyrefluksowej. Jest ona uzależniona od prawidłowego napięcia zwieracza przełyku, nachylenia kąta żołądkowo-przełykowego, a także właściwej długości brzusznego odcinka przełyku. Ulewanie dziecka po karmieniu bądź w trakcie nie jest zatem w większości przypadków objawem patologicznym, a efektem czynnościowej niedojrzałości układu pokarmowego. 

Alergie, technika karmienia piersią i objętość pokarmu

Do powstawania regurgitacji może również przyczyniać się alergia na białka mleka krowiego, jak i nieodpowiednia technika karmienia piersią (niepoprawne ułożenie dziecka, niewłaściwe przystawianie dziecka do piersi). Zaburzenie to może być też wywołane zbyt dużą podażą pokarmu na raz (np. w sytuacji zbyt długich przerw pomiędzy karmieniami czy w przypadku, gdy dziecko jest bardzo głodne). Badania sugerują, że dzieci karmione piersią ulewają rzadziej niż niemowlęta karmione piersią i mlekiem modyfikowanym (metoda mieszana). Wskazuje się również, że dziecko często ulewa w przypadku występowania zespołu Downa, mózgowego porażenia dziecięcego, opóźnienia rozwoju psychoruchowego czy po urazach głowy.

Objawy i rozpoznanie ulewania u dzieci – co warto wiedzieć?

Regurgitacje u maluszków są najczęściej łagodne i zwykle nie wywołują dolegliwości. Kiedy zatem możemy mówić o ulewaniu? Rozpoznanie regurgitacji u niemowląt zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV obejmuje występowanie w wieku od 3. tygodnia życia do 12. miesiąca życia dziecka (poza tym zdrowego):

• 2 lub więcej razy w ciągu doby ulewań przez co najmniej 3 tygodnie,
• braku innych, niepokojących objawów (takich jak bezdechy, krwiste wymioty czy zaburzenia stanu odżywienia).

Jak odróżnić ulewanie od wymiotów i refluksu u niemowląt? 

Refluks żołądkowo-przełykowy polega na mimowolnym cofaniu się treści pokarmowej z żołądka. Jeśli treść ta przedostaje się aż do jamy ustnej i zaczyna wypływać, wówczas mówimy o regurgitacji. W sytuacji, kiedy ulewanie wpływa na stan zapalny lub uszkodzenie błony śluzowej przełyku, bądź też występowanie skutków ubocznych (takich jak schorzenia dróg oddechowych, aspiracje treści pokarmowej do układu oddechowego, zaburzenia stanu odżywienia, trudności w karmieniu czy bezdechy), wtedy identyfikujemy chorobę refluksową. Schorzenie to wymaga poszerzenia diagnostyki i zastosowania właściwego leczenia.

Z kolei wymioty stanowią odruch z ośrodkowego układu nerwowego, gdzie zaangażowane są zarówno mięśnie szkieletowe, jak i autonomiczne. Są to skoordynowane ruchy żołądka, jelita cienkiego, przepony oraz przełyku, które pozwalają na usuwanie treści żołądkowej przez jamę ustną. Z kolei regurgitacje stanowią czynność bierną, która nie jest uzależniona od bodźców mechaniczno-chemicznych czy fali perystaltycznej przełyku. Warto wiedzieć również, jak odróżnić ulewanie od ruminacji – termin ten z kolei odnosi się do zwracania połkniętego pokarmu do gardła i jamy ustnej, a następnie jego przeżuwania i ponownego połknięcia. 

Jak postępować, gdy dziecko ulewa – sposoby na ulewanie u noworodków i niemowląt

W większości przypadków regurgitacje niemowlęce są zjawiskiem fizjologicznym i nie wymagają leczenia. Naturalny przebieg tego schorzenia polega na samoistnym przemijaniu wraz z wiekiem malucha. W związku z tym kluczowym celem postępowania jest złagodzenie obfitego ulewania poprzez stosowanie zasad prawidłowego karmienia (a tym samym unikając powikłań), a także zapewnienie odpowiedniego wsparcia rodzicom. Warto również podkreślić, że regurgitacje nie stanowią powodu do zaprzestania karmienia dziecka piersią.

Edukacja rodziców: ulewanie po mleku to zjawisko fizjologiczne 

W większości przypadków ulewanie u dzieci karmionych piersią czy mlekiem modyfikowanym to naturalne zjawisko, które dotyczy zdrowych niemowląt. Warto uświadomić rodziców, że zarówno sporadyczne ulewanie, jak i ulewanie bezpośrednio po karmieniu maluszka piersią czy mlekiem modyfikowanym nie powinno niepokoić. Należy się jednak upewnić, że regurgitacjom nie towarzyszą inne symptomy alarmowe, a także, że spełniają one kryteria rozpoznania tego zaburzenia (na podstawie Kryteriów Rzymskich IV).

Jeżeli wszystko wskazuje na występowanie fizjologicznych regurgitacji, kluczowe znaczenie ma odpowiednia edukacja oraz uspokojenie rodziców bądź opiekunów niemowlaka. Warto wyjaśnić przyczynę ulewania niemowląt, do kiedy dzieci ulewają, jak powinna wyglądać prawidłowa technika karmienia czy przygotowanie mieszanki (w przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym).

Ulewanie u niemowlaka a częstość, objętość i technika karmienia

To, jak często dziecko ulewa po karmieniu lub w trakcie, uzależnione jest od pozycji ciała. Wynika to z korelacji pomiędzy ułożeniem ciała a występowaniem przemijających relaksacji dolnego zwieracza przełyku (TLOSR). Warto zwrócić uwagę na unikanie pozycji leżącej w czasie karmienia, a także tuż po nim. 

Wskazuje się, że ułożenie w pozycji bocznej prawej (przez jedną godzinę po karmieniu), ze zmianą na pozycję boczną lewą, wspomaga opróżnianie żołądka, a także ogranicza liczbę płynnych refluksów po posiłku. Zmniejszenie częstości epizodów i ich nasilenia wspomaga również ułożenie na brzuszku. Należy jednak pamiętać, że wiąże się to ze zwiększonym prawdopodobieństwem zespołu nagłej śmierci niemowląt (SIDS). Stąd też zastosowanie takiego postępowania jest możliwe jedynie w sytuacji kontrolowania statusu krążeniowo-oddechowego niemowlęcia bądź wśród dzieci powyżej 6. miesiąca życia (ryzyko SIDS w tym wieku znacznie spada).

Istotne znaczenie w sytuacji, kiedy noworodek ulewa ma także zapobieganie połykaniu znacznej ilości powietrza w czasie każdego karmienia. Pomocne może okazać się też zwrócenie uwagi na ułożenie smoczka – jego niewłaściwa pozycja może sprzyjać nadmiernemu połykaniu powietrza w trakcie ssania. Warto także uwzględnić stosowanie właściwej ilości pokarmu oraz częstotliwości karmienia w zależności od wieku, jak i masy ciała niemowlęcia, co pozwoli na uniknięcie przekarmienia. Ważne jest również zminimalizowanie kontaktu dziecka z bodźcami zewnętrznymi po karmieniu.

Zagęszczanie pokarmów, kiedy niemowlę ulewa

Badania naukowe wskazują również korzystne efekty zagęszczania pokarmów (mleka matki lub posiłków mlecznych) na ulewanie u dzieci. Zazwyczaj w tym celu stosuje się mączkę chleba świętojańskiego bądź skrobię ryżową. Może okazać się to szczególnie pomocne w przypadku obfitego ulewania u niemowląt czy w sytuacji niedoboru masy ciała. Postępowanie to wspiera ograniczenie utraconego pokarmu wskutek ulewania.

Badania przeprowadzone wśród dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym przez Chao i wsp. wskazują na większą skuteczność stosowania zagęszczonego mleka modyfikowanego (poprzez dodanie w tym przypadku skrobi kukurydzianej) na redukcję regurgitacji oraz wsparcie opróżniania żołądka w stosunku do gotowego, zagęszczonego mleka modyfikowanego. 

W przypadku karmienia piersią, mleko matki można zagęścić na dwa sposoby. Jednym z nich jest zagęszczanie niewielkiej ilości naturalnego pokarmu, gdzie dziecko przyjmuje je łyżeczką przed karmieniem piersią. Z kolei drugim jest ściąganie pokarmu, a następnie zagęszczanie go w butelce. Obecnie brak jest jednak danych naukowych potwierdzających skuteczność tych metod ani dowodów przemawiających za przewagą jednej z nich. Wiadomo jednak, że dzieci karmione wyłącznie piersią ulewają znacznie mniej niż te karmione zarówno mlekiem matki, jak i mlekiem modyfikowanym.

Wskazuje się też, że pomocnym rozwiązaniem zwłaszcza wśród dzieci z symptomami alergii może być wdrożenie diet hipoalergicznych, które wykorzystują mieszanki o znacznym stopniu hydrolizy białka.

Probiotyki a częste ulewanie u niemowlaka

Badania pokazują, że zastosowanie wybranych szczepów probiotyków pozwala na ograniczenie częstości występowania regurgitacji wśród niemowląt. Okazuje się, że podawanie szczepu L. reuteri DSM 17938 przynosi korzyści w postaci zmniejszenia liczby epizodów w ciągu dnia, jak i pozwala zapobiec ulewaniu u noworodków. Wskazuje się też, że szczep ten ogranicza rozdęcie żołądka, a także promuje jego opróżnianie, co przekłada się na zmniejszenie częstotliwości regurgitacji.

Ulewanie u dziecka – do kiedy dziecko może ulewać?

W ponad 90% przypadków ulewanie dziecka ustępuje całkowicie w ciągu pierwszego roku życia (do wieku 12-15 miesięcy). Poprawę objawów regurgitacji obserwuje się zazwyczaj już od 6. miesiąca życia i ich częstość stopniowo mniejsza się wraz z wiekiem. Jednak to, do kiedy dzieci ulewają jest kwestią indywidualną. 

Kiedy ulewanie u dzieci wymaga konsultacji z lekarzem?

Chociaż ulewanie u niemowląt jest najczęściej zjawiskiem fizjologicznym (w tym również ulewanie dziecka przez nos), istnieją sytuacje, w których konieczne może okazać się skonsultowanie z pediatrą. Niewielkie lub umiarkowane ulewanie nie powinno jednak wzbudzać niepokoju u rodziców. Z kolei nadmierne ulewanie u dziecka może być wskazaniem do skorzystania z pomocy specjalisty, zwłaszcza gdy regurgitacjom towarzyszą inne, niepokojące objawy.

Warto zwrócić uwagę, że zbyt częste ulewanie u niemowlaka może mieć wpływ na jego masę ciała. Wskazuje się, że w sytuacji, kiedy dziecko bardzo ulewa (częściej niż 4 razy na dobę) obserwuje się zmniejszony przyrost masy ciała w przeciągu pierwszych 4 miesięcy życia. W związku z tym szczególnie ważne jest, aby zwrócić uwagę na ogólny rozwój dziecka, w tym tempo przyrostu masy ciała.

Objawy, które mogą być powodem do niepokoju

Symptomy alarmowe to przede wszystkim:

• odruchy wymiotne,
• ulewania z domieszką krwi czy fusowatą treścią,
• zachłyśnięcie,
• bezdechy,
• niepokój i rozdrażnienie malucha,
• nadmierny płacz,
• zahamowanie przyrostu długości i masy ciała,
• nieprawidłowa pozycja ciała (zespół Sandifera),
• aspiracje treści pokarmowej do układu oddechowego,
• zaburzenia odżywiania,
• trudności w połykaniu lub karmieniu dziecka (dziecko nie chce jeść),
• zaparcie czy biegunka,
• nawracające zakażenia układu oddechowego,
• zaburzenia snu,
• atopowe zapalenie skóry.

Ulewanie u dzieci – podsumowanie

Ulewanie wśród dzieci jest powszechnym zjawiskiem fizjologicznym, które stanowi najczęstsze zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego do 12. miesiąca życia. Polega na cofaniu treści pokarmowej z żołądka do jamy ustnej, przełyku bądź przewodów nosowych i zazwyczaj przebiega łagodnie, ustępując wraz z wiekiem. Główną przyczyną ulewania u niemowląt karmionych piersią, jak i w przypadku dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym jest niedojrzałość układu pokarmowego. Do innych czynników zaliczyć można alergie na białka mleka krowiego, niewłaściwą technikę karmienia czy objętość pokarmu.

Postępowanie w przypadku regurgitacji powinno opierać się na złagodzeniu obfitego ulewania u dzieci poprzez odpowiednią częstość, objętość i technikę karmienia, zagęszczanie pokarmów czy wdrożenie probiotyków. Nie mniej ważnym aspektem jest edukacja rodziców, a także zapewnienie im odpowiedniego wsparcia. W przypadku zbyt częstego ulewania u noworodka czy niemowlęcia lub też występowania symptomów alarmowych (takich jak wymioty z domieszką krwi czy bezdechy) wskazane jest skonsultowanie się z lekarzem.